Το μακρινό και αθώο 1963, 500 επιστήμονες ίδρυσαν την IUCN (Παγκόσμια Ενωση Προστασίας της Φύσης) και θεωρούσαν πως το χρώμα του συναγερμού θα ήταν ιδανικό για να αφυπνίσει συνειδήσεις. Μπροστά στη μελλοντική φυσική καταστροφή, αποφάσιζαν να δημοσιοποιούν ετησίως την Κόκκινη Λίστα, μια καταγραφή της ζωής που αλλάζει. Κάθε χρόνο, η IUCN ανακοινώνει τα είδη του ζωικού βασιλείου που πέφτουν θύματα της ανθρώπινης ανάπτυξης. Των ζώων και φυτών που είτε αφανίζονται, είτε μειώνονται ανησυχητικά, είτε απειλούνται άμεσα με σβήσιμο από τον χάρτη του κόσμου. Κοινή συνισταμένη σε κάθε ετήσια έκθεση είναι η ευθύνη του ανθρώπου για τη σταθερή γενοκτονία.

Στις μέρες μας 7.000 ειδικοί από όλο τον κόσμο υπογράφουν την έγκυρη όσο και πένθιμη υπενθύμιση. Τα θετικά νέα έρχονται πρώτα: φέτος, αισιόδοξες προοπτικές υπάρχουν για τους παπαγάλους. Ο πολύχρωμος παπαγάλος που ζει στον Μαυρίκιο, είναι το μοναδικό ζώο που κατάφερε να αναβαθμιστεί, από τη λίστα των ειδών που «απειλούνται σοβαρά με εξαφάνιση», στην κατηγορία αυτών που απλώς «κινδυνεύουν». Από 50 σε όλον τον πλανήτη έφτασαν πλέον στους 300. Από εκεί και πέρα, ξεκινούν τα προβλήματα. Οι αριθμοί μιλούν καλύτερα: 16.306 είναι τα είδη χλωρίδας και πανίδας που θα αφανιστούν από τον πλανήτη και θα περάσουν στις σελίδες της Ιστορίας, αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά. Πέρυσι, τα απειλούμενα είδη ήταν 200 λιγότερα. Αναλογικά, το 40% των καταγεγραμμένων ειδών απειλείται με εξαφάνιση, ενώ 785 είδη ζώων και φυτών έχουν ήδη αφανιστεί.

Η ευθύνη του ανθρώπου φαίνεται με απλή παρατήρηση. Σύμφωνα με τη Ζιλιά Μαρτόν-Λεβέφρ, διευθύντριας της IUCN, ο ρυθμός αφανισμού είναι από 100 μέχρι 1.000 φορές ταχύτερος απ ό,τι θα ήταν ως φυσική διαδικασία, χωρίς την ανθρώπινη βοήθεια στη γενοκτονία. Και όλα αυτά, ενώ το 1992 είχε υπογραφτεί χωρίς ιδιαίτερη διάθεση δέσμευσης από τις κυβερνήσεις η «Διεθνής Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα». Η Λεβέφρ ανακοίνωσε μαζί με τη λίστα: «Δεν φτάνει μόνο η ανακοίνωση, δεν φτάνουν μόνο οι οικολόγοι. Αν οι κυβερνήσεις δεν ευαισθητοποιηθούν, η κατάσταση θα είναι σε λίγα χρόνια μη αναστρέψιμη. Ακόμα και αν δεν έρθει ποτέ πυρηνική καταστροφή, ο αφανισμός της χλωρίδας και της πανίδας θα έρθει με πιο αργό, αλλά εξίσου βέβαιο τρόπο». Απάντηση δεν πήρε, για την ενοχλητική της υπόμνηση.

ΓΟΡΙΛΑΣ
Το σύμβολο της δύναμης, της ζούγκλας, βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αποδυναμωμένο από τις συνθήκες που διαμόρφωσε ο πραγματικός βασιλιάς του κόσμου, άνθρωπος. Από το 2006, οι γορίλες έχουν μετακινηθεί από τη λίστα των «απειλούμενων» στα «υπό εξαφάνιση» ζώα, μια κίνηση που δεν ευαισθητοποίησε ιδιαίτερα. Τα τελευταία χρόνια, ο πληθυσμός των γοριλών έχει μειωθεί κατά 60%. Εξαιτίας της αποψίλωσης των δασών, οι κυνηγοί μπορούν πλέον να φτάνουν ανενόχλητοι στις άλλοτε δύσβατες περιοχές. Το κυνήγι για το τρίχωμα, το δέρμα, αλλά και τα δόντια του γορίλα είναι ένας σημαντικός τομέας. Αν σε αυτόν προστεθεί και η επιδημία του πυρετού Εμπολα, που εξολόθρευσε το ένα τρίτο του γνωστού πληθυσμού γορίλα σε κάποιες περιοχές και το 90% σε ορισμένες μη προστατευόμενες, προκύπτει πως σε λίγα χρόνια θα υπάρχουν μόνο ως ανάμνηση και ως φωτογραφίες.

ΙΠΠΟΠΟΤΑΜΟΣ
Το 1996, η έκδοση της Κόκκινης Λίστας δεν ανησυχούσε για τους ιπποπόταμους. Για την ακρίβεια τα θηριώδη ζώα ήταν καταγεγραμμένα στη λίστα με τα «ασφαλή είδη». Τα πράγματα σήμερα έχουν αλλάξει. Στην τελευταία έκδοση της λίστας οι ιπποπόταμοι μπαίνουν στη λίστα των ζώων που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση «απειλής εξαφάνισης», καθώς ο αριθμός τους στην Αφρική μειώνεται αλματωδώς. Τα τελευταία δέκα χρόνια, το 20% του πληθυσμού, κυρίως στη Νότια Αφρική, έχει εξαφανιστεί και ο ρυθμός θανάτου τους φτάνει το 30%. Οι λόγοι μείωσης του αριθμού τους είναι γνωστοί και υποκινούμενοι από τον άνθρωπο: κυνήγι και καταστροφή των βιότοπων τους...

ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ ΓΚΑΡΙΑΛ
Ο κροκόδειλος Γκαριάλ δεν αποτελεί απειλή για το ανθρώπινο είδος. Για διατροφή προτιμά τα βατράχια και τα έντομα. Δυστυχώς γι αυτόν, όμως, ισχύει το αντίθετο. Το 2006, ο κροκόδειλος μετατοπίστηκε από την «επικίνδυνη» λίστα στην «εξαιρετικά πιθανή περίπτωση αφανισμού». Οι συγκεκριμένοι κροκόδειλοι, που φτάνουν μέχρι και έξι μέτρα μήκος, ζουν στην Ινδία και το Νεπάλ. Το 1997 ο αριθμός τους έφτανε τους 436. Σήμερα, ζουν μόλις 150...

ΣΦΥΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΡΧΑΡΙΑΣ
Η εχθρική προς τον άνθρωπο φύση του που τον κατατάσσει σε πολύτιμο θήραμα, η κάθε δύο έτη αναπαραγωγή του και οι παγίδες που είναι στημένες στον βυθό με τη μορφή της μόλυνσης και των όλο και περισσότερων διχτυών έχουν εντάξει εδώ και χρόνια τους καρχαρίες του Νότιου Ατλαντικού σε «εξαιρετικά απειλούμενο με εξαφάνιση είδος». Τα τελευταία 25 χρόνια, ο αριθμός τους έχει μειωθεί κατά 80%...

ΟΥΡΑΓΚΟΤΑΓΚΟΙ
Ρυθμός εξαφάνισης: 80% τα τελευταία 75 χρόνια. Στη Σουμάτρα έχουν απομείνει 7.300 ουραγκοτάγκοι, που βρίσκονται ήδη στη λίστα των σοβαρά απειλούμενων ζώων. Εκτός από το παράνομο κυνήγι και την αλλαγή της ζωικής αλυσίδας, το IUCN ανακάλυψε και άλλη απειλή. Εδώ και χρόνια τα δάση κόβονται για να δημιουργηθούν φυτείες για παραγωγή φοινικέλαιου. Οι βιότοποι έτσι κατακερματίζονται και ο θάνατος έρχεται νομοτελειακά. Στο νησί Βόρνεο, όπου ζει το δεύτερο είδος ουραγκοτάγκου, οι φυτείες δεκαπλασιάστηκαν την τελευταία δεκαετία, καταλαμβάνοντας πλέον έκταση 28.000 τετραγωνικών χιλιόμετρων. Αν προστεθεί και η υλοτομία, που μειώνει ακόμα περισσότερο τους φυσικούς βιότοπους, αλλά και το παράνομο κυνήγι, δεν είναι περίεργο που ο αριθμός τους έχει φτάσει στο μισό τα τελευταία 20 χρόνια. Πλέον υπάρχουν λιγότεροι από 45.000.

OPNEA
Μοιάζει ειρωνικό, αλλά το κατ εξοχήν απεχθές ζώο, το όρνιο που ακολουθεί τον θάνατο, ετοιμάζεται να ζήσει το δικό του τέλος. Και στην Ασία, αλλά και στην Αφρική, τα όρνια από φέτος μπήκαν στη λίστα με τα «επικίνδυνα προς εξαφάνιση» ζώα. Κύριος παράγοντας, ο ψεκασμός των φυτών με δηλητηριώδη φάρμακα και η μόλυνση των βιότοπων τους. Τα όρνεα στην περίπτωσή τους είναι άλλα.

ΓΑΤΟΨΑΡΟ ΤΟΥ ΜΕΚΟΝΓΚ
Είναι (ή μάλλον ήταν) ένα από τα μεγαλύτερα ψάρια του γλυκού νερού. Το μήκος του έφτανε τα τρία μέτρα και το βάρος του τα 300 κιλά. Από το 2003 βρισκόταν στα πρόθυρα της εξαφάνισης, αφού οι επιστήμονες τα εντόπιζαν όλο και πιο σπάνια στη Νοτιοανατολική Ασία. Πλέον είναι και επίσημα στα «πιθανώς εξαφανισμένα» ζώα, με ρυθμό αφανισμού, 90% τα τελευταία 13 χρόνια...

ΔΕΛΦΙΝΙ ΜΠΑΪΤΖΙ
Την τελευταία φορά που εθεάθη δελφίνι στον ποταμό Γιάνγκτζε της Κίνας ήταν το 2002. Στην Κόκκινη Λίστα έκτοτε έχει μετακομίσει από τα «απειλούμενα προς εξαφάνιση» στα «πιθανώς εξολοθρευμένα» είδη. Το δελφίνι μπαϊτζί, που εμφανιζόταν στον ποταμό, εξολοθρεύτηκε από παράνομο εξοπλισμό ψαρέματος, ανεύθυνες διελεύσεις πλοίων και σε μεγάλο ποσοστό από τη ρύπανση του ποταμού. Λίγο πριν από την έκδοση της λίστας, κάποια ιαπωνικά ΜΜΕ ανέφεραν θέαση του δελφινιού, αλλά η IUCN θεώρησε πως η είδηση ήταν μια κακόγουστη φάρσα.